Bệnh Thán Thư Trên Sầu Riêng

1. Tổng quan

2. Tác nhân gây bệnh (Causal Agent)

• Tác nhân chính gây bệnh thán thư trên sầu riêng là một phức hợp loài nấm thuộc chi Colletotrichum, trong đó loài được xác định phổ biến nhất là Colletotrichum gloeosporioides (Penz.) Penz. & Sacc. (dạng sinh sản vô tính) và giai đoạn hữu tính là Glomerella cingulata (Stoneman) Spauld. & H. Schrenk.
• Tuy nhiên, các nghiên cứu phân tử gần đây đã chỉ ra sự tồn tại của nhiều loài khác trong phức hợp loài C. gloeosporioides cũng như các loài Colletotrichum khác có khả năng gây bệnh trên sầu riêng, ví dụ như C. siamense, C. asianum, và C. durionis. Việc xác định chính xác loài ở cấp độ phân tử có ý nghĩa quan trọng trong nghiên cứu dịch tễ học và tính kháng thuốc của mầm bệnh.

Đặc điểm sinh học của tác nhân:

• Hình thái: Nấm Colletotrichum spp. hình thành các ổ bào tử (acervuli) trên mô bệnh, thường có màu đen, hình đĩa hoặc đệm. Trong điều kiện ẩm độ cao, từ các ổ bào tử này sẽ giải phóng ra một khối dịch nhầy màu hồng hoặc cam, chứa hàng triệu bào tử phân sinh (conidia).
• Bào tử: Bào tử phân sinh thường có hình trụ, hai đầu tròn, đơn bào và không màu (hyaline). Chúng là đơn vị lây nhiễm chính, phát tán chủ yếu qua nước mưa, nước tưới bắn tóe và gió.
• Tồn tại: Nấm có khả năng tồn tại dưới dạng sợi nấm (mycelium) hoặc bào tử tiềm sinh trên các bộ phận bị bệnh còn sót lại trên cây (cành khô, lá bệnh, trái khô) và trong tàn dư thực vật dưới mặt đất. Đây là nguồn bệnh sơ cấp quan trọng cho vụ mùa tiếp theo.

3. Triệu chứng và Tác hại (Symptoms and Damage)

3.1. Trên lá

• Lá non: Vết bệnh ban đầu là những chấm nhỏ, màu đen, thường xuất hiện ở chóp lá hoặc mép lá. Các vết bệnh phát triển nhanh, liên kết với nhau tạo thành các mảng cháy khô không đều, màu nâu sẫm đến đen. Lá non bị bệnh nặng sẽ bị biến dạng, xoăn lại và rụng sớm.
• Lá già: Vết bệnh thường có dạng hình tròn hoặc gần tròn, tâm màu xám trắng hoặc nâu nhạt, viền ngoài màu nâu sẫm. Trên vết bệnh cũ có thể xuất hiện các chấm đen nhỏ li ti là các ổ bào tử của nấm. Trong nhiều trường hợp, phần mô bệnh ở tâm sẽ khô và rụng đi, tạo thành triệu chứng "thủng lá" (shot-hole).

3.2. Trên hoa và trái non

• Đây là giai đoạn bệnh gây thiệt hại kinh tế nặng nề nhất.
• Nấm tấn công vào cuống hoa, cánh hoa và các bộ phận khác của hoa, gây ra các vết bệnh màu nâu đen.
• Hoa bị nhiễm bệnh sẽ khô, đen và rụng hàng loạt (hiện tượng "cháy bông").
• Trái non mới đậu cũng rất mẫn cảm. Bệnh gây thối đen cuống trái và trái non, dẫn đến hiện tượng rụng trái non hàng loạt, làm giảm đáng kể tỷ lệ đậu trái.

3.3. Trên trái trưởng thành và sau thu hoạch

• Trên vườn: Vết bệnh trên trái đang phát triển thường có dạng hình tròn, hơi lõm, màu nâu đen. Từ vết bệnh, nấm có thể phát triển ăn sâu vào phần thịt trái, gây thối một phần hoặc toàn bộ trái.
• Sau thu hoạch: Bệnh thán thư là một trong những nguyên nhân chính gây thối trái sau thu hoạch. Nấm bệnh có thể tồn tại ở dạng tiềm sinh trên vỏ trái từ khi còn trên cây. Trong quá trình bảo quản và vận chuyển, khi gặp điều kiện thuận lợi (ẩm độ cao, nhiệt độ thích hợp), nấm sẽ phát triển và gây ra các vết thối đặc trưng, làm giảm giá trị thương phẩm và thời gian bảo quản.

3.4. Trên cành và chồi non

• Nấm có thể tấn công các chồi non và cành nhỏ, gây ra các vết nứt, loét, màu nâu đen. Khi bệnh nặng, cành và chồi có thể bị khô và chết, ảnh hưởng đến khả năng ra cành và tạo tán của cây.

4. Dịch tễ học (Epidemiology)

• Ẩm độ: Ẩm độ không khí cao (> 90%) và sự hiện diện của lớp màng nước trên bề mặt cây trong thời gian dài (ít nhất 6-12 giờ) là điều kiện tiên quyết cho bào tử nảy mầm và xâm nhập vào mô ký chủ.
• Nhiệt độ: Nhiệt độ tối ưu cho sự phát triển của nấm Colletotrichum spp. là khoảng 25-30°C.
• Mưa: Mưa là yếu tố quan trọng nhất giúp phát tán bào tử từ nguồn bệnh đến các bộ phận khỏe mạnh của cây và tạo ẩm độ cần thiết cho sự lây nhiễm. Do đó, bệnh thường phát triển mạnh vào mùa mưa hoặc trong các điều kiện canh tác có độ ẩm cao.

• Các bộ phận non của cây như lá non, chồi non, hoa và trái non có tính mẫn cảm cao hơn so với các mô đã trưởng thành.
• Cây sinh trưởng kém, thiếu dinh dưỡng, hoặc bị stress do các yếu tố khác (hạn hán, ngập úng) sẽ có sức đề kháng yếu và dễ bị bệnh tấn công hơn.
• Nguồn bệnh: Nguồn bệnh (inoculum) tồn tại trên tàn dư thực vật, cành lá bị bệnh trên cây là yếu tố khởi đầu cho chu kỳ bệnh hàng năm.

5. Biện pháp Quản lý Tổng hợp (Integrated Pest Management-IPM)

• Để quản lý bệnh thán thư hiệu quả và bền vững, cần áp dụng đồng bộ các biện pháp trong một chiến lược quản lý tổng hợp.

5.1. Biện pháp canh tác và cơ giới (Cultural and Mechanical Control)

• Vệ sinh vườn: Thường xuyên thu gom và tiêu hủy các bộ phận bị bệnh như lá, cành, hoa và trái rụng để loại bỏ nguồn bệnh.
• Cắt tỉa, tạo tán: Cắt tỉa các cành bị bệnh, cành vô hiệu, cành mọc chen chúc trong tán để tạo độ thông thoáng, giảm ẩm độ trong vườn và hạn chế sự lây lan của mầm bệnh.
• Quản lý nước tưới: Áp dụng phương pháp tưới gốc, tránh tưới phun lên tán lá, đặc biệt là vào buổi chiều tối, để hạn chế thời gian lá bị ẩm ướt. Đảm bảo hệ thống thoát nước tốt trong mùa mưa.
• Bón phân cân đối: Cung cấp dinh dưỡng đầy đủ và cân đối (Đa-Trung-Vi lượng). Đặc biệt chú trọng Canxi (Ca) và Bo (B) để tăng cường sự vững chắc của vách tế bào, giúp cây tăng khả năng chống chịu với sự xâm nhập của nấm bệnh.

5.2. Biện pháp sinh học (Biological Control)

• Sử dụng các vi sinh vật đối kháng như nấm Trichoderma spp. hoặc vi khuẩn Bacillus subtilis để bón vào đất hoặc phun lên cây. Các vi sinh vật này có khả năng cạnh tranh dinh dưỡng, không gian sống hoặc tiết ra các chất kháng sinh ức chế sự phát triển của nấm Colletotrichum.
• Hiệu quả của biện pháp này mang tính phòng ngừa và cần được áp dụng sớm, thường xuyên để thiết lập quần thể vi sinh vật có lợi trong môi trường.

5.3. Biện pháp hóa học (Chemical Control)

• Phun phòng ngừa: Phun thuốc trước khi bệnh phát triển mạnh, dựa trên dự báo thời tiết (trước các đợt mưa kéo dài) và giai đoạn sinh trưởng của cây.
• Luân phiên thuốc: Sử dụng luân phiên các loại thuốc có hoạt chất và cơ chế tác động (FRAC group) khác nhau để ngăn ngừa sự hình thành tính kháng thuốc của mầm bệnh.
• Tuân thủ "4 đúng": Đúng thuốc, đúng liều lượng, đúng lúc, đúng cách. Đảm bảo thời gian cách ly (PHI) trước khi thu hoạch.

• Nhóm tiếp xúc, bảo vệ (phun phòng): Mancozeb, Propineb, Chlorothalonil, Copper Hydroxide.
• Nhóm nội hấp, lưu dẫn (phun phòng và trị):
  • Nhóm Strobilurin (FRAC 11): Azoxystrobin, Pyraclostrobin.
  • Nhóm Triazole (FRAC 3): Difenoconazole, Propiconazole, Tebuconazole.
  • Nhóm Benzimidazole (FRAC 1): Carbendazim, Thiophanate-methyl (Lưu ý: nhóm này đã xuất hiện tính kháng ở nhiều nơi).

6. Kết luận

Tài liệu tham khảo

Các tin khác

21 Aug 2025

Vai Trò Của Kali Trắng Trong Việc Kiểm Soát Hiện Tượng Sượng Cơm Trên Cây Sầu Riêng

Sầu riêng (Durio zibethinus Murr.) là cây trồng có giá trị kinh tế cao, tuy nhiên, quá trình canh tác phải đối mặt với nhiều thách thức, trong đó nổi bật là hiện tượng sượng cơm (Fruit Hardening/Uneven Ripening). Đây là một dạng rối loạn sinh lý phức tạp, không do vi sinh vật gây hại, làm giảm nghiêm trọng chất lượng thương phẩm và gây thiệt hại kinh tế nặng nề cho nhà vườn. Một trong những giải pháp dinh dưỡng được nghiên cứu và ứng dụng rộng rãi để hạn chế hiện tượng này là sử dụng Kali, đặc biệt là dạng Kali Sulfate (K₂SO₄), thường được gọi là Kali trắng.

21 Aug 2025

Phân Tích Tính Ổn Định Và Hiệu Lực Của Axit Phosphorous (Lân Hai Chiều) Trong Dung Dịch Nước

Axit Phosphorous (H₃PO₃) và các muối của nó (gọi chung là phosphite, PO₃³⁻), thường được biết đến trong nông nghiệp Việt Nam với tên thương mại là "Lân hai chiều" hay "Lân phosphite", đã được công nhận rộng rãi về vai trò kép: vừa là một chất có khả năng kích kháng, ức chế hiệu quả các tác nhân gây bệnh thuộc lớp Oomycetes (ví dụ: Phytophthora spp., Pythium spp.), vừa có khả năng cung cấp một phần dinh dưỡng lân cho cây trồng sau khi được chuyển hóa. Đặc tính nổi bật nhất của phosphite là tính linh động toàn thân (systemic) trong cây, di chuyển theo cả hai chiều trong mạch gỗ (xylem) và mạch rây (phloem), cho phép nó phân bố đến khắp các bộ phận của cây.

20 Aug 2025

Phân Bón NPK? - Công Dụng Chính Là Gì?

Phân bón NPK là một trong những loại phân bón thiết yếu nhất trong nông nghiệp hiện đại, giúp cung cấp đầy đủ các dưỡng chất quan trọng cho sự phát triển của cây trồng

17 Jul 2025

Kết Hợp “Tưới Gốc, Phun Trái” Chặn Đứng Hiện Tượng Sượng Cơm Sầu Riêng

Giải mã cơ chế sượng cơm sầu riêng mùa mưa. Khám phá giải pháp dinh dưỡng chuyên biệt "Vô Cơm Chống Sượng" từ TDC, giúp điều tiết sinh lý cây, tối ưu hóa quá trình tích lũy đường bột, ngăn chặn hiện tượng sượng lý hóa, cho cơm vàng, múi dày, độ ngọt cao.

05 Jun 2025

pH Đất & Cadimi (Cd): Giải Mã Mối Tương Quan Sâu Sắc Ảnh Hưởng Đến Cây Trồng & Sức Khỏe

Trong canh tác nông nghiệp hiện đại, việc hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe đất và chất lượng nông sản ngày càng trở nên quan trọng. Hai trong số đó, pH đất và sự hiện diện của kim loại nặng như Cadimi (Cd), có một mối tương quan sâu sắc, tác động trực tiếp đến khả năng hấp thụ dinh dưỡng và các chất độc hại của cây trồng. Hãy cùng giải mã mối liên hệ này để có những giải pháp canh tác bền vững và an toàn hơn.

05 Jun 2025

Khi Nào Có Thể Ngắt Nước Được? Và Khi Nào Có Thể Phun Tạo Mầm Được?

Để sầu riêng ra hoa đồng loạt, đậu trái sai, việc xác định đúng thời điểm ngắt nước và thời điểm phun tạo mầm là hai yếu tố then chốt, quyết định đến sự thành công của cả một vụ mùa. Đây không phải là những thao tác tùy hứng mà đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và quan sát tinh tế. Hãy cùng khám phá bí quyết để "bắt trúng" thời điểm vàng này nhé!

05 Jun 2025

Sầu Riêng Sau Khi Xổ Nhụy Có Nên Bón NPK Đạm Cao Không?

Giai đoạn sầu riêng sau xổ nhụy là thời điểm cực kỳ nhạy cảm, quyết định đến tỷ lệ đậu trái và năng suất cuối vụ. Một trong những băn khoăn lớn nhất của bà con nhà vườn chính là: "Liệu có nên đi NPK đạm cao cho sầu riêng sau xổ nhụy không?" Câu trả lời dứt khoát từ các chuyên gia và kinh nghiệm thực tiễn là TUYỆT ĐỐI KHÔNG NÊN.

05 Jun 2025

Hướng dẫn di phân cho sầu riêng giai đoạn trái trước 45 ngày tuổi

Bà con mình ơi, có để ý không? Chỉ một thay đổi nhỏ trong cách bón phân cho sầu riêng non 45 ngày tuổi thôi, mà có khi năng suất vườn nhà mình lại khác biệt thấy rõ đó. Giai đoạn trái sầu riêng trước 45 ngày tuổi là thời điểm vàng để tạo tiền đề cho một vụ mùa bội thu. Cùng TDC tìm hiểu và kiểm chứng bí quyết dinh dưỡng cho giai đoạn quan trọng này nhé!

05 Jun 2025

Bí Quyết Tưới Nước Sầu Riêng Xổ Nhụy Tăng Đậu Trái, Chống Rụng Bông

Giai đoạn sầu riêng xổ nhụy là một trong những thời điểm "vàng" quyết định đến năng suất và chất lượng của cả một mùa vụ. Việc cung cấp nước tưới đúng cách, đúng liều lượng và đúng thời điểm không chỉ giúp hoa thụ phấn tốt, tăng tỷ lệ đậu trái mà còn hạn chế tối đa tình trạng rụng bông, rụng trái non. Trong bài viết này, TDC sẽ chia sẻ "bí quyết" chi tiết về chế độ nước tưới cho cây sầu riêng trước, trong và sau khi xổ nhụy, cập nhật những kỹ thuật tiên tiến nhất.